در آیات متعددی از قرآن کریم، برخورد فرشتگان قابض ارواح و سخنانی که بین آنان و تبهکاران ردّوبدل می شود، بیان گردیده است.
1. کسانی که در حال کفر از دنیا رفته اند.
(وَ لَوْ تَری إِذْ یَتَوَفَّی الَّذِینَ کَفَرُوا الْمَلائِکَةُ یَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَ أَدْبارَهُمْ وَ ذُوقُوا عَذابَ الْحَرِیقِ)[2]؛ اگر ببینید سختی حال کافران را هنگامی که فرشتگان جان آنان را می گیرند و بر روی و پشت آنان می زنند و به آنها می گویند: بچشید طعم عذاب سوزنده را.
شبیه همین تعبیر در سوره ی مبارکه ی محمد(صلی الله علیه وآله) آیه ی27 برای منافقان آمده است.[3]
مرحوم شاه آبادی(رحمه الله) درباره ی این آیات توجیهی دارند مبنی بر این که فرشتگان دو دسته اند: یک دسته کارگزاران امور آخرت و گروهی دیگر مجریان اوامر الهی در دنیا هستند. فرشتگان دنیا با دیدن این منظره که شخص تبهکار تمام عمر خود را به بطالت و انکار حق گذرانده و اکنون لحظه ی مرگ او فرارسیده، با حالتی توهین آمیز و همراه با شکنجه، محکم بر پشت او می زنند و او را از دنیا بیرون رانده، تحویل فرشتگان آخرت می دهند. آنها هم با دیدن این بنده ی عاصی و نافرمان، به صورت او می کوبند.[4]
2. کسانی که متکبّرانه در دنیا به سر بردند.
(یَوْمَ یَرَوْنَ الْمَلائِکَةَ لا بُشْری یَوْمَئِذ لِلْمُجْرِمِینَ وَ یَقُولُونَ حِجْراً مَحْجُوراً)[5]؛ روزی که مجرمان فرشتگان را ببینند، در آن روز بشارتی از فرشته نیافته، بلکه به آنها گویند: ای سرکشان، محروم وممنوع (از رحمت و جنّت خدا) باشید.
3. کسانی که هنگام جان دادن، ستم کنندگان به جان خویشتن به شمار می روند.
(إِنَّ الَّذِینَ تَوَفّاهُمُ الْمَلائِکَةُ ظالِمِی أَنْفُسِهِمْ قالُوا فِیمَ کُنْتُمْ قالُوا کُنّا مُسْتَضْعَفِینَ فِی الاَْرْضِ قالُوا أَ لَمْ تَکُنْ أَرْضُ اللّهِ واسِعَةً فَتُهاجِرُوا فِیها فَأُولئِکَ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ ساءَتْ مَصِیراً)[6]؛ آنان که هنگام (مرگ) قبض روح، ظالم و ستمگر بمیرند، فرشتگان از آنها بازپرسند که در چه کار بودید (و چرا به ایمان و اعمال نیک برای آخرت نپرداختید)؟ پاسخ دهند که ما در روی زمین مردی ضعیف و ناتوان (و اسیر ظلم حکّام جاهل و کافر) بودیم. فرشتگان گویند: آیا زمین خدا پهناور نبود که در آن سفر کنید (و از محیط جهل و کفر به سرزمین علم و ایمان بشتابید؟ از آنها عذر نپذیرند) و مأوای اینان جهنم است و بازگشت آنها به جایگاه بسیار بدی است (که محل قهر و عذاب خداست).
4. کسانی که بر خداوند دروغ بستند و سخنان رسول او را نپذیرفتند.
(.. وَ لَوْ تَری إِذِ الظّالِمُونَ فِی غَمَراتِ الْمَوْتِ وَ الْمَلائِکَةُ باسِطُوا أَیْدِیهِمْ أَخْرِجُوا أَنْفُسَکُمُ الْیَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذابَ الْهُونِ...)[7]؛
... و اگر فَضاحت و سختی حال ستمکاران (و مدعیان باطل) را ببینی، آن گاه که در سکرات موت گرفتار آیند و فرشتگان برای قبض روح آنها دست قهر و قدرت برآورند و گویند که جان از تن به در کنید؛ امروز کیفر عذاب و خواری می کشید... .
در هر حال، برخورد فرشتگان قابض ارواح با عاصیان به گونه ای است که از ابتدای امر و از لحظات اولیه ی حیات اخروی گرفتار عذاب الهی می شوند. انسانی که به استعدادهای درونی خود بی توجه بوده و جهات ملکوتی و (وَ نَفَخْتُ فِیهِ مِن رُّوحِی)خود را فراموش و تمام عمر خود را صرف همان جنبه ی طبیعی کرده است، حال با انقطاع علاقه ی روح از بدن مادّی بدون هیچ وسیله و توشه ای به عالمی دیگر منتقل می شود. او در عالم دنیا درصدد به فعلیّت رساندن استعدادهای درونی و جنبه های روحانی خود نبوده تا در حین انتقال به برزخ خوش و خرّم و با صورتی زیبا قدم به عالم آخرت بگذارد.
بله، چنین آدمی بزرگ ترین نعمت الهی ودیعه ی ربّانی را که همان روح انسانی است، با بی توجهی و غفلت، کفران و ناسپاسی کرده و در این امانت الهی خیانت ورزیده است، لذا مستحق چنین عذاب ها و برخوردهایی از جانب فرشتگان الهی خواهد بود.
پی نوشتها:
[1]. ر.ک: عبدالله جوادی آملی، همان، ص 205 207.
[2].سوره ی انفال، آیه ی 50.
[3]. ر.ک: محمد تقی مصباح یزدی، آموزش عقاید، ص 405؛ جعفر سبحانی، منشور جاوید، ج 9، ص 218، و عبدالله جوادی آملی، معاد در قرآن، ج 4، ص 204 205.
[4]. ر.ک: عبدالله جوادی آملی، همان، ص 205.
[5]. سوره ی فرقان، آیه ی 22.
[6]. سوره ی نساء، آیه ی 97.
[7]. سوره ی انعام، آیه ی 93.
منبع: مرگ، واقعیت ناشناخته، محسن میرزاپور، نشر انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه قم (1383).
